Αρχαία νομίσματα Αίνου

Μία από τις βασικές αρχές της Νομισματικής είναι η επιλογή των εικονογραφικών τύπων της εμπρόσθιας και οπίσθιας όψεως, καθώς στο μικρό πέταλο του νομίσματος χαράσσονται παραστάσεις που παραπέμπουν στην εκδότρια αρχή. Οι αρχαίοι Έλληνες, πιστοί στη θρησκεία τους, απεικόνιζαν στα νομίσματά
τους το προστάτη θεό της πόλεώς τους. Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου απεικονίζονται πολύ συχνά σε νομίσματα και αρκετές φορές μάλιστα συνοδεύονται από το ιερό σύμβολό τους. Επίσης στα αρχαία νομίσματα πολλές φορές χαράσσονταν ζώα και φυτά που υπήρχαν στο φυσικό περιβάλλον της πόλεως¹.
Σε ένα από τα σωζόμενα αποσπάσματα του Καλλίμαχου (340 π.Χ. -240 π.Χ.-Το VII από τα 13 ποιήματα που έφεραν τον τίτλο Ίαμβοι), που παρατίθεται στη συνέχεια, o επικός ποιητής παρουσιάζει  τον Ερμή Περφεραίο να αιτιολογεί τον θεσμό της λατρείας του από την πόλη της Αίνου στη Θράκη².
VII 32     Έρμάς ό Περφεραίος Αινίων θεός
                Περφεραίος Έρμής εν Αίνω τη
                πόλει της Θράκης τιμάται εντεύ-
VIII 20   θεν· Επειός προ τον δουρείου ίππου εδημι-
                ούργησεν Ερμάν, ον ο Σκάμανδρος πολύς
                ενεχθείς κατέσυρεν ο δ' εντεύθεν προση-
                νέχθη εις την προς Αίνω θάλασσαν, άφ' ής
                αλιευόμενοί τινες ανείλκυσαν αυτόν τη
                σαγήνη.
Έτσι στην Αίνο, υπήρχε η λατρεία του Ερμή, και η πόλις απεικονίζει τον θεό με το σύμβολό του, το κηρύκειο, στον οπισθότυπο δε απεικονίζεται πολλές φορές μορφή τράγου.
Η νομισματοκοπία της Αίνου³ -Περίληψη
Οι πρώτες κοπές νομισμάτων χρονολογούνται το δεύτερο ήμισυ του 5ου π.Χ αιώνα. Τα αρχαιότερα γνωστά νομίσματα ήταν από ασήμι και ήταν κυρίως τετράδραχμα και διόβολοι λιγότερο δε δραχμαί. Σε αυτή την πρώιμη περίοδο, τα νομίσματα απεικονίζουν στον εμπροσθότυπο κεφαλή του Ερμή, που αποτελεί το "λαλούν σύμβολον", δηλαδή το έμβλημα της Αίνου. Στον οπισθότυπο αρχικά απεικονίζεται κηρύκειο και αργότερα ένας τράγος με την επιγραφή ΑΙΝΙ.

Κατά τη διάρκεια του τελευταίου τετάρτου του 5ου π.Χ αιώνα μια νέα μονάδα εισήχθη το τετρόβολο. Έτσι το πρώτο ήμισυ του 4ου π.Χ. αιώνα δεν υπάρχουν πλέον δραχμαί και οβολοί αλλά μόνο τετρόβολοι. Στην εικονογραφία κυριαρχεί στον εμπροσθότυπο η κεφαλή του Ερμή, που απεικονίζεται κατ' ενώπιον και όχι σε κατατομή, ενώ ο οπισθότυπος περιβάλλεται από την επιγραφή ΑΙΝΙΟΝ και ΑΙΝΙ. Στο δεύτερο ήμισυ του 4ου π.Χ. αιώνα τα νομισματοκοπεία της Αίνου κόβουνμόνο δραχμές, ενώ οι άλλες μονάδες εξαφανίζονται. Η κεφαλή του Ερμή συνεχίζει να απεικονίζεται πάλι κατ' ενώπιον, αλλά πλέον φέρει πλατύ πέτασο. Στον οπισθότυπο απεικονίζεται γενειοφόρος Ερμής καθήμενος επί θρόνου, με την επιγραφή ΑΙΝΙΟΝ.
Ήδη από το ήμισυ του 5ου π.Χ αιώνα η Αίνος αρχίζει να εκδίδει χάλκινα νομίσματα παράλληλα με τα αργυρά. Στα πρώτα νομίσματα εκείνης της εποχής ενώ ο εμπροσθότυπος απεικονίζει κυρίως κεφαλή του Ερμή, ο οπισθότυπος παρουσιάζει μια ποικιλία απεικονίσεων (Τράγος, Ερμής καθήμενος επί θρόνου μαζί με σύμβολα όπως: δελφίς, άμφορεύς, αγγείον μόνωτον, ρυτόν, αστήρ, κηρύκειον και πέτασος, λαμπάς αγωνιστική, τρόπαιον, άμπελος, αετός, λύρα, όφις, τρίπους, μυΐα, περικεφαλαία, στέφανος, κλάδος δάφνης, αστράγαλος,κάνθαρος, κεφαλή τράγου, στάχυς, αστήρ). Η επιγραφή που κυριαρχεί στις μεγάλες μονάδες είναι ΑΙΝΙΟΝ και στις μικρότερες απαντούν οι επιγραφές ΑΙΝΙ και ΑΙ.

Στην διάρκεια του 2ου και 1ου π.Χ αιώνα ο τύπος των χάλκινων νομισμάτων που επικρατεί απεικονίζει κεφαλή του Ποσειδώνα και Ερμή ιστάμενο και με την επιγραφή ΑΙΝΙΩΝ ενίοτε δε ΑΙΝΙΟΝ.
Κατά την διάρκεια της ρωμαϊκής κυριαρχίας η Αίνος σπάνια εξέδιδε νομίσματα. Η μόνη κοπή έγινε επί εποχής αυτοκράτορα Καρακάλλα (von Fritze 1912, 200, no. 406). Στην εμπρός όψη του νομίσματος απεικονίζεται πορτραίτο του Καρακάλλα ενώ στην πίσω όψη νεαρός άνδρας κοντά σε άλογο με την επιγραφή ΑΙΝΙΩΝ.

Δαφνοστεφής κεφαλή αυτοκράτορος Καρακάλλα εν κατατομή ενώ AΥTK M AΥP CEV ΑΝΤΩΝΕΙΝΟC περιμετρικά. Έγκοιλον νεαρός άνδρας κοντά σε άλογο με την επιγραφή Α Ι Ν Ι Ω Ν .

Ο Barclay V. Head⁴ αναφέρει  για την πόλη της Αίνου και την ιστορία των νομισμάτων της τα παρακάτω:
Αίνος. Σπουδαία πόλις κειμένη επί του στομίου του Έβρου, ούτω δε δεσπόζουσα της εκεί ποταμοπλοίας, ήτις έφερεν αυτήν εις εμπορικάς σχέσεις προς απάσας τας ανατολικάς χώρας της Θράκης. Δεν ήρξατο δε κόπτουσα νομίσματα εις τόσον αρχαίαν εποχήν όσον τα Άβδηρα, του αρχαιοτέρου ορίου της νομισματοκοπίας αυτής όντος του μέσου της πέμπτης εκατονταετηρίδος.

Περί τα 450-400 π. Χ.

Κεφαλή Ερμού, φέρουσα πέτασον ακριβώς εφαρμοζόμενον επί της κεφαλή. Έγκοιλον τετράγωνον ενώ Α Ι Ν Ι Ο Ν (έπ' άριστ.) περί κηρύκειον.

Κεφαλή Έρμου εν κατατομή, φέρουσα πέτασον ακριβώς εφαρμοζόμενον επί της κεφαλής. Τετράγωνον έγκοιλον, Α Ι Ν Ι, τράγος Ιστάμενος. Σύμβολα ποικίλα -αστράγαλος, μηνίσκος και φύλλον κισσού, Έρμης της τετραγώνου εργασίας επί θρόνου, δίστομος πέλεκυς, κηρύκειον, κεφαλή ζώου, μυΐα, άμφορεύς, καρκίνος, φύλλον κισσού, προσωπείον Σειληνού κλπ.

Ομοίως, επί του πέτασου ΑΙΝΙ. Έγκοιλον τετράγωνον, έν ω γραμμικόν τετράγωνον περιέχον τράγον. Άρχων Α Ν Τ Ι Α Δ Α Σ. Σύμβολον, μορφή γυμνή Πανός.

ΑΙΝ Ταύρος έπι στάχυος. Έγκοιλον τετράγωνον σχήματος πτερών ανεμόμυλου.

Ό σταθμητικός κανών των νομισμάτων της Αίνου φαίνεται ότι είναι ελαφρά τις μορφή του Ευβοϊκοαττικού. Τα τετράδραχμα της πρώτης περιόδου έλκουσιν από 258 μέχρι 236 κ. Το επιγεγραμμένον Αντιάδας νόμισμα, κατετάχθη υπό του von Sallet (Zeit.f.Num. V. 187) εις την περίοδον 411-409 π. Χ., κατά την διάρκεiαν της oποίας ιδρύθη εν τισι των φόρου υποτελών θρακικών κλπ. πόλεων αριστοκρατικών τι σχήμα πολιτεύματος υπό την προστασίαν των εν Αθήναις τετρακοσίων.

Περί τα 400-350 π. Χ.

Έν τη περιόδω ταύτη η ολκή των τετραδράχμων εκπίπτει εις 240-232 κ. Ούτω δε αναλογεί προς τον περί τον αυτόν χρόνον εισαχθέντα εις Ρόδον σταθμητικόν κανόνα, εξ ου και εκλήθη Ρόδιος σταθμητικός κανών.

ΧΡΥΣΟΣ

Κεφαλή Ερμού εν κατατομή. Α Ι Ν Ι Ο Ν Έρμης της τετραγώνου εργασίας ιστάμενος επί θρόνου.

ΑΡΓΥΡΟΣ

Κεφαλή Έρμου κατ' ενώπιον μετά πέτασου ακριβώς εφαρμοζομένου. ΑΙΝΙΟΝ Τράγος. Σύμβολα- δελφίς, άμφορεύς, αγγείον μόνωτον, ρυτόν, αστήρ, κηρύκειον και πέτασος, λαμπάς αγωνιστική, τρόπαιον, άμπελος, αετός, λύρα, όφις, τρίπους, μυΐα, περικεφαλαία, στέφανος, κλάδος δάφνης, αστράγαλος κλπ.

Κεφαλή Ερμού κατ’ ενώπιον μετά πλατέος πέτασου. ΑΙΝΙΟΝ Ερμής της τετραγώνου εργασίας επί θρόνου, προς αρ. Σύμβολα κάνθαρος, κεφαλή τράγου, στάχυς, αστήρ.

ΧΑΛΚΟΣ

Κεφαλή Έρμου μετά στενού ή πλατέος πέτασου. ΑΙ, ΑΙΝΙ ή ΑΙΝΙΟΝ. Κηρύκειον Σύμβολα αστράγαλος, στάχυς, σταφυλή, κεφαλή κριού, κλπ.

Ομοίως μετά πλατέος πετάσου. Τράγος. Σύμβολα κηρύκειον, πεντάγραμμα, λαμπάς κ.λ.π.

 

Περί τα 300-200 π. Χ.

Κεφαλή Έρμου μετά πλατέος πετάσου. ΑΙΝΙΟΝ Ερμής καθήμενος επί θρόνου, κρατών βαλάντιον και κηρύκειον.

Περίοδος της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, μετά το 140 π.Χ. περίπου.

Κεφαλή Ποσειδώνος. ΑΙΝΙΩΝ Έρμης ιστάμενος μεταξύ τράγων, ή παρά βωμόν, κρατών δε βαλάντιον και κηρύκειον.

Ολίγα μόνον γνωρίζομεν περί της Ιστορίας της Αίνου. Διαρκούσης της Σικελικής εκστρατείας (415 π. Χ.) ήτο μία των υποταγών συμμάχων των Αθηνών. Μετά το 350 π. Χ. απετέλεσε μέρος του Μακεδονικού κράτους, έπαυσε δε εκδίδουσα νομίσματα υπό το ίδιον αυτής όνομα, τουλάχιστον αργυρά, εκόπησαν όμως ενταύθα νομίσματα εν ονόματι του Λυσιμάχου, αν και ίσως ουχί και μετά τον θάνατον του μονάρχου τούτου.

Μετά την υπό των Ρωμαίων περί τα 190 π. Χ. απελευθέρρωσιν αύτης, έκοπτε νομίσματα επί αρκετόν χρόνον. Τινές των κατ' ενώπιον κεφαλών του Ερμού των νομισμάτων της πόλεως ταύτης είναι τελειότατα καλλιτεχνήματα. Σχετικώς δε προς την περίεργον τετραγώνου εργασίας μορφην του επί θρόνου ισταμένου Ερμού ο Lake δικαίως παρετήρησεν, ότι ομοιάζει ακριβώς προς την υπό του Παυσανίου περιγραφήν των αγαλμάτων του επί θρόνων ισταμένου Απόλλωνος εν Αμύκλαις και Θόρνακι της Λακωνίας (Παυσ. Λακ. III, 10, 8. Χ. 12). Αναμφιβόλως υπήρχεν όμοιον τι άγαλμα λατρείας εν τη Αίνω.


Βιβλιογραφία

1.  ALPH BANK ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ
2. Ivana Petrovic, "The life story of a cult statue as an allegory: Kallimachos’ Hermes Perpheraios", in: J. Mylonopoulos (ed.), Divine Images and Human Imaginations in Ancient Greece and Rome, Leiden, Boston 2010, 205-224 pp 208.
3.  Oğuz Tekin, Excavation Coins From Ainos. A Preliminary Report. Proceedings of the 10th International Congress of Thracology, Komotini-Alexandroupolis 18-23 October 2005, Athens, 2007, pp. 596-601
4. Ιστορία των νομισμάτων, «Ήτοι εγχειρίδιον ελληνικής νομισματικής / Barclay V. Head», μεταφρασθέν εκ της αγγλικής και συμπληρωθέν υπό Ιωάννου Ν. Σβορώνου, πίνακες Α΄-ΛΕ΄, Εν Αθήναις, Τύποις Π. Δ. Σακελλαρίου, 1898.pp 213-316
5. Αδαμάντιος Γ. Κρασανάκης, «Νομισματική Ιστορία και τα Αρχαία Νομίσματα Κρήτης». Αθήνα, 2003. 
6. Σαμοθράκης Θ. Αχιλλεύς, Λεξικόν Γεωγραφικόν και Ιστορικόν της Θράκης από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως 1453, Έκδοσις Β', Αθήναι, 1963.

Οι φωτογραφίες από

-Wildwinds
-Coinarchives