Πρότερη μορφή του Δεδέαγατς...1897

  Η Αλεξανδρούπολη (πριν από την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης το 1920 ονομαζόταν Δεδέαγατς) είναι νέα πόλη, που γεννήθηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αι., αλλά η θέση που κατέχει είναι πανάρχαια και δεσπόζουσα. Μεσημβρία, Ζώνη, Δρυς, Σάλη, Τέμπυρα υπήρξαν μικρά πολίσματα που αναπτύχθηκαν από τους αρχαίους χρόνους και αποτελούσαν τη
ζώνη της Σαμοθρακικής περαίας. Η ιστορία του Δεδέαγατς συνδέεται βέβαια άρρηκτα με αυτήν της Αίνου. Η Αίνος άρχισε να φθίνει μετά την ίδρυση της Αλεξανδρούπολης (Δεδέαγατς) το 1878, οπότε και πολλοί Αινείτες ήρθαν και εγκατάσθηκαν στη νέα πόλη.

Ο "Σαρπηδών"* για το Δεδέαγατς το 1897 αναφέρει σχετικά:

ΘΡΑΚΙΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ

ΤΟ ∆Ε∆EΑΓΑΤΣ

   ΜΟΛΙΣ αριθµεί είκοσι και πέντε ετών ηλικίαν, δηµιούργηµα του χάρτου των ανατολικών σιδηροδρόµων, όστις έθηκεν ενταύθα την εις το Αιγαίον απόληξιν της γραµµής.

   Λέγεται ότι, εις ο µέρος υψούται νυν ο φάρος υπό γηραιάν δρυν, εµόναζεν Οθωµανός ερηµίτης, εις ον οφείλεται και η ονοµασία της πόλεως, δένδρον του Ερηµίτου. ∆άσος µέγα εξετείνετο µέχρι της αξένου ακτής, ένθα σήµερον η πόλις, κρησφύγετον διαβοήτου ληστείας, ης τα φοβερά άθλα διασώζονται ως απαισία παράδοσις.

   Πόσον άγριος ην ο τόπος ούτος! Μόνον ο ερηµίτης ηδύνατο να κατοικήση εκεί εντρυφών εν τη αγριότητι του τόπου και απολαύων της βροντοφώνου µουσικής των επί της ακτής θραυοµένων λυσσαλαίων του νώτου κυµάτων. Και µόνον η σκληρά δρυς περιφρονούσα πάντα ανθρώπινον φόβον ην η σιωπηλή σύντροφος του θεολήπτου αυτού ανθρώπου. Αγρίως εµυκάτο ο νώτος µόνος του τόπου δεσπότης κατατρώγων δια των γιγαντίων του κυµάτων τα κόκκινα χώµατα και απειλών να εκριζώση δια της αδαµάστου πνοής και αυτήν την γηραιάν του ερηµίτου δρυν.

   Αδύνατον να σταθή εις τας αγκύρας του πλοίον ενταύθα, όταν ο Αίολος έχει λύσει τους ασκούς του. Ενώ το κυανούν του ουρανού κάτοπτρον διελαύνεται υπό πλοιαρίων πληστίων, ενώ λευκή ως θαλασσόβιον πτηνόν λέµβος λούεται εις την κυανήν θάλασσαν, επιχαρίτως δε άµα και µεγαλοπρεπώς µίλιά τινα µακράν της ακτής προσβλέπει προς την ξηράν κυλινδουµένη εν τη θαλάσση και ατενίζουσα προς τον ουρανόν λευκόπτερος ηµιολία, δεν είνε ανάγκη να παρέλθη πολύς χρόνος, όπως η σκηνογραφία µεταβληθή. Μικρόν νέφος ανακύπτει εκ του αγερώχως προ της Θρακικής ακτής υψουµένου της Σαµοθράκης όρους, νεφύδριον, όπερ θα εχρησίµευε δια τον ζωγράφον, όστις θα επειράτο να αναπαραστήση εκ του φυσικού ωραίαν θαλασσογραφίαν. Αι διαστάσεις του νέφους αυξάνουσι ολονέν και µετ’ ου πολύν χρόνον δια µελανού κρασπέδου περιβάλλει πάσας τας κορυφάς του υψηλού όρους. Μυκηθµός τις ως απαίσιον ακούεται σάλπισµα φοβερά προµηνύων εις τους εν τη θαλάσση.

   Ευτυχείς εκείνοι οίτινες εν τη θαλάσση όντες θα δυνηθώσι να φύγωσι την λύσσαν του φοβερού στοιχείου! Αλλά πώς;

   Τα ιστία παύουσι να δέχωνται σωτηρίαν πνοήν ανέµου και ως ράκη κρέµανται από των ιστών, διότι προηγείται νηνεµία, έπεται η των κυµάτων έφοδος και µετά ταύτην η εκάθεκτος του νώτου πνοή. Το πλοίον µένει αναµένον. Εάν είνε πολύ µικρόν, ώστε να υποτάσσηται εις την δύναµιν ισχυρών βραχιόνων δύναται να σωθή• αι κώπαι θα οδηγήσωσιν αυτό εις την ακτήν• αι κώπαι θα οδηγήσωσιν αυτό εις την ακτήν• άλλως µένει εις την διάκρισιν του µαινοµένου στοιχείου, όπερ δεν βραδύνει να εµφανισθή. Τρίζουσιν ήδη οι ιστοί, κυλινδείται ως κέλυφος καρύου πελώριον σκάφος, όπερ ως δι’ ισχυρών ονύχων συγκρατείται από της αβύσσου, από του πυθµένος της θαλάσσης. Και ελπίζει εις την άβυσσον και αντλούσι παρηγορίαν προσβλέποντες εις τας ισχυράς των αγκυρών αλύσεις οι γενναίοι ναύται νοµίζοντες, ότι δι’ αυτών θ’ αποκρούσωσι τον κίνδυνον, εκείνοι οις

robor erat et triplex aes.

   Αλλά και η δρυίνη καρδία των και ο χάλκινος θώραξ κάµπτεται. Θραύονται αι αλύσεις και το πλοίον αύτανδρον εις την ακτήν παρασύρεται ως παρασύρει πνοή ανέµου ελαφρόν πτερόν.

   Πολλάκις ευρεθείς προ παροµοίας εικόνος µετ’ απορίας ηρώτησα εµαυτόν, διατί τάχα να εκλεχθή ο αλίµενος και κακοθάλασσος ούτος τόπος και να συνοικισθή η έρηµος ακτή, όπως καταστραφώσι τελείως ακµάζουσαι τέως Θρακικαί πόλεις. Βεβαίως δεν είναι πολύ δύσκολον να δοθή απάντησις λύουσα την απορίαν µου ταύτην, αλλ’ απάντησις λίαν λυπηρά. Ολίγα µίλια µακράν κείται η Αίνος, ήτις προ σιδηροδρόµου, ότε πάσα εµπορική κίνησις διεξήγετο δια του ποταµού, απετέλει τον πουδαιότατον εµπορικόν λιµένα της Θράκης και Ρωµυλίας. Ενταύθα υπ’ αυτής της φύσεως επεβάλλετο να τεθή η απόληξις της γραµµής• διότι εκτός των άλλων πλεονεκτηµάτων, άτινα κέκτηται η Αίνος απέναντι του ∆εδεαγάτζ, υπό έποψιν ναυτικήν είνε ασυγκρίτως υπερτέρα. Εν καιρώ τρικυµίας µεγάλης σώζονται µόνον τα πλοία εκείνα άτινα θα προφθάσωσι να αγκυροβολήσωσι εις την ακτήν της Αίνου (τρακοντίνα) καταλίποντα το ∆εδεγάτζ.

* * *

   Μ’ όλα ταύτα συνωκίσθη πόλις ένθα ουδ’ αλιέως καλύβη υπήρχε και εδηµιουργήθη τόπος µεγάλης εµπορικής σηµασίας. Απόληξις δύο σιδηροδροµικών γραµµών, Ανατολικών σιδηροδρόµων και ενωτικής γραµµής Θεσσαλονίκης - Κωνσταντινουπόλεως αποτελεί ήδη το σηµείον δι’ ου µεγάλη ξηρά κοινωνεί προς την θάλασσαν, τους λιµένας του Αιγαίου και της Μεσογείου. Παραχώρησις δε του προνοµίου κατασκευής λιµένος εσχάτως υπό της οθωµ. κυβερνήσεως γενοµένου εξασφαλίζει την εν τω µέλλοντι θέσιν αυτού.

   Συνοικισθέν κατ’ αρχάς υπ’ ολίγων Αινίων Ηπειρωτών, Μακεδόνων κατοικείται σήµερον υπό 5 χιλ. περίπου Ελλήνων και ολιγίστων ξένων και Οθωµανών. Ου προ πολλών ετών εγένετο έδρα διοικήσεως (µουτεσαριφλία), η δε µητρόπολις Αίνου µετέφερε την έδραν της ενταύθα. Καλώς ή κακώς εγένετο τούτο ου του παρόντος, το βέβαιον είνε, ότι ουδαµώς ωφέλησε τα γενικά της επαρχίας συµφέροντα.

   Οι πρώτοι της πόλεως οικισταί θα συνδέωσι την ανάµνησιν του ονόµατος αυτών µετά των ευλογιών των µετέπειτα, διότι προνοητικώτατα σκεφθέντες έπραξαν πολλά υπέρ της κατόπιν αυξηθείσης Ελληνικής κοινότητας. Αυτοί έθεσαν στερεά θεµέλια προς δηµιουργίαν κοινών καταστηµάτων, εάν δε µέχρι τούδε υπήρχεν ο αυτός ζήλος δεν θα ηυρισκώµεθα σήµερον εις την δυσάρεστον θέσιν να οικτείρωµεν την ατάσθαλον κατάστασιν των ηµετέρων πραγµάτων και να πτοώµεθα τους κινδύνους, ους θέλοµεν αναµετρήσει. Ας απονεµηθή τοις Ελληνικωτάτοις οικισταίς της νέας πόλεως ο δίκαιος έπαινος και η αΐδιος ευγνωµοσύνη. Υπ’ αυτών ελήφθη τότε το καλλίτερον της πόλεως µέρος προς οικοδοµήν σχολείων και εκκλησίας. Ακόµη δ’ οι πεντακισχιλίοι Έλληνες εκκλησιάζονται εν τω µικρώ και πενιχρώ ναώ, όστις εκτίσθη τότε.

   Οι εν ∆εδεαγάτζ Έλληνες κατέχουσι µέχρι σήµερον πάσαν την εµπορικήν κίνησιν, ει και από των τελευταίων ετών ήρξατο σφοδρός κατά του ηµετέρου στοιχείου πόλεµος και τάσις προς εκτόπισιν αυτού, ήτις έσχεν αρκούντως δυσάρεστα αποτελέσµατα εν τη εµπορική ιδία τάξει. Τα περιωρισµένα όρια του Θρακικού µας ηµερολογίου δεν µοι επιτρέπουσι να εισέρχωµαι εις λεπτοµερείας, αίτινες θα µε ήγον λίαν µακράν. Αλλά και φρονώ, ότι εν τη εµπορική ταύτη πάλη, ην υφιστάµεθα πολλαχού, θέλοµεν εξέλθει νικηταί ηµείς µεθ’ όλον το αντίξοον των περιστάσεων. Ας µας καταπολεµώσι οι Εβραίοι της Αυστρίας δια των µεγάλων κεφαλαίων και των υποστηρίξεων. Ας διεθύνωσιν ούτοι καθ’ ηµών τας ευκολίας, ας παρέχουσιν αυτοίς οι ανατολικοί σιδηρόδροµοι. Ηµείς αντιτάσσοµεν κατ’ αυτών το ελληνικόν εµπορικόν και ναυτικόν πνεύµα, την δραστηριότητα και θέλοµεν κατισχύση.

   Εις τον ανταγωνισµόν όµως τούτον άρχεται ήδη προστιθέµενος και έτερος. Και άλλοι συνασπίζονται, όπως καταβάλωσι το ηµέτερον στοιχείον και δια µέσων υπούλων. Είνε γνωσταί ήδη αι βλέψεις των βορείων ηµών γειτόνων επί του ∆ιδιαγάτζ εκ των ενεργειών αυτών. ∆εν πιστεύω δε να υπάρχη ο αγνοών την επίµονον απαίτησιν των Βουλγάρων, όπως διορίσωσι εµπορικό πράκτορα εν ∆εδεαγάτζ. Το πράγµα δεν είνε τόσον απλούν και ασήµαντον, ως δύναταί τις να νοµίση. Βεβαίως ο βούλγαρος πράκτωρ υπό τον µανδύαν της εµπορικότητός του θα κρύπτη, και πολλά άλλα.

   ∆εν δύναταί τις να υποθέση, ότι είνε ποτέ δυνατόν να κατασχίσωσιν υµών οι Βούλγαροι ενταύθα εµπορικώς. Αλλ’ ουδ’ οι Βούλγαροι πιστεύω ήλπισαν τοιούτόν τι.

   Η γεωγραφική όµως θέσις της πόλεως συντελεί ώστε, αυτών µεν να διεγείρηται η βουλιµία, υµίν δε πρέπει σοβαράς ανησυχίας να εµπνέη. Κείται δυστυχώς πλησίον της Βουλγαρικής ηγεµονίας ο δε σιδηρόδροµος συνετέµνει µεγάλως την απόστασιν ταύτην, χαράσσων εις την φαντασίαν των την οδόν δι’ ης θα ανέπνεον την ηδύπνοον αύραν του Αιγαίου! Εκ της προσεγγίσεως δ’ αυτής είνε αυτούς εύκολον να ενεργώσιν συστηµατικώς υπέρ των εθνικών των ονείρων ενταύθα. Είνε δε γνωστόν πόσον ευκόλως ούτοι δηµιουργούσιν αξιώσεις δεικνύοντες χιλιάδας βουλγάρων, εκεί ένθα εν τοις δακτύλοις αριθµούνται οι οµόφυλοί των. Ήλθεν ήδη η σειρά και της Ελληνικωτάτης αυτής θρακικής γωνίας προς τας τοιαύτας των ενεργείας. Μετ’ ου πολύ χρόνον ίσως επεκταθώσιν καθ’ όλην την υδρόγειον αι κατακτητικαί των βλέψεις. Τούτο ήκιστα µας ενδιαφέρει. Ας αναµετρήσωσιν τους κινδύνους τούτους οι άλλοι λαοί, δια την Θράκην όµως ηµείς είµεθα οι µόνοι αρµόδιοι.

   Τι θέλουσιν ήδη οι Βούλγαροι ενταύθα; Επί του παρόντος προσπαθούσι να µορφώσωσιν πυρήνά τινα βουλγαρικόν συγκεντρούντες εκ των σποραδικώς πέριξ ολιγίστων βουλγαροφώνων χωρίων µονάδας τινάς και παρέχοντες αυτούς προς τούτο γενναίας υποστηρίξεις. Ο πυρήν δε ούτος ενισχυόµενος έξωθεν ηµέρα τη ηµέρα θα µεταβληθή εις κέντρον βουλγαρικόν ισχυρόν, όπερ θα δυνηθή να χρωµατίση και τα πέριξ. Αγαθοί σωβινισταί, ούτε πολλά ούτε ολίγα ζητείτε; Ταύτα επειδιώκουσιν ενταύθα και υπέρ αυτών εργάζονται, όπως ηµέραν τινά δυνηθώσι να διατυπώσωσιν αξιώσεις. Απέναντι δε των διαβολικών τούτων σχεδίων το πράττοµεν ηµείς; Ουδέν. Αδιαφορούµεν εν επιγνώσει των όσων βυσσοδοµούντες εναντίον ηµών, εναντίον της Θράκης, αδιαφορούµεν ασυγγνώστως και της αδιαφορίας µας είθε να μην ίδωμεν θλιβερά αποτελέσματα. Οι εχθροί μας εκ του μηδενός υπέρ αυτών δημιουργούσι ημείς δε, λυπηρόν ειπείν, τα υμέτερα εις την τύχην καταλίπωμεν. Θρασέως προκαλούσι ημάς εις αγώνα άνισον δι’ όπλων άτινα έξωθεν λαμβάνουσι και επί εδάφους εφ’ ου αείποτε ήκμασεν Ελληνική ισχύς, ημείς δε εν χώρα οικεία έχοντες τα πάντα υπέρ ημών θ’ αφήσωμεν αυτούς επί πολύ να μηχανορραφώσι ταύτα;

   Ας μη παρεξηγηθώ ως θερμοκέφαλός τις πατριώτης. Δεν σκέπτομαι ούτω. Τις δεν θέλει να ίδη την Ελληνικήν κοινότητα Δεδεαγάτζ αξίαν του ονόματός της κατανούσαν την αποστολήν της; Ας μη συμβαίνει ενταύθα, ό,τι πανταχού του Ελληνισμού• η ασυμφωνία αι έριδες και οι κομματισμοί ας μη χρησιμεύσωσιν όπως βραδύτερον θρηνήσωμεν, έστω και την ελαχίστην εθνικήν απώλειαν.

   Το Δεδεαγάτζ ως εκ της θέσεώς του και ον έδρα διοικήσεως και μητροπόλεως φυσικώς ήδη προώρισται να εξασκή μεγάλην επίδρασιν επί των πέριξ. Ακμάζουσα δε Ελληνική κοινότης και Ελληνικόν εμπόριον θέλει επεκτείνη αγαθήν επίδρασιν επί περιφερείας μεγάλης. Τούτο κατανοούσιν οι πολέμισι ημών, τούτο πρέπει και ημείς προ παντός να κατανοήσωμεν εγκαίρως. Ενισχύουσιν εκείνοι την ανύπαρκτον σχεδόν κοινότητά των, ας ενισχυθή υπό παντός δυναμένου η αρτιπαγής Ελληνική κοινότης. Βεβαίως είνε λυπηρόν να βλέπη τις να διατηρώνται σχολεία αν όχι καλλίτερα εφάμιλλα των υμετέρων με προσωπικόν αφθονώτερον εις α να φοιτώσι ολίγοι μονάδες μαθητών, οι Δε ημέτεροι να στερώνται και ναού αξίου εις της μητροπόλεως έδραν........

Σαρπηδών

*Το "Σαρπηδών αποτελεί ψευδώνυμο του Ιατροφιλόσοφου Αχιλλέα Σαμοθράκη.Γεννήθηκε στην Αίνο το 1876. Τελείωσε τα Ζαρίφεια Διδασκαλεία της Φιλιππουπόλεως και γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου έγινε διδάκτωρ το 1906. Ήταν γνώστης της Ελληνικής και Λατινικής Φιλολογίας. Ήταν γιατρός στην Αίγυπτο.

   Συνέθεσε διάφορες μελέτες της ιστορίας της ιατρικής. Μετέφρασε διατριβές ξένων για ιατρικά θέματα. Ήταν ερευνητής της θρακικής ιστορίας . Δημοσίευσε ένα ιστορικό δοκίμιο για την αρχαία Θράκη. Δημοσιεύτηκαν πολλές εργασίες του στα «Θρακικά» σχετικά με την Αίνο.

   Έργα : Ιστορία του Ιπποκράτους, Λεξικό Θράκης (δημοσιεύτηκε στο Αρχείο Θράκης), το οποίο ήταν συγγραφικός άθλος. Ο Παπαχριστοδούλου τον ονομάζει Στέφανο Βυζάντιο γιατί το έργο του μοιάζει με του λεξικογράφου. Είχε μια πολύτιμη βιβλιοθήκη που δυστυχώς έκαψαν οι Βούλγαροι.

Πηγή:
"ΘΡΑΚΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΣ ΕΤΗΣΙΟΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΗΣ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ ΕΤΟΣ ΠΡΩΤΟ 1897 ΘΡΑΚΙΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ. - ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΑΝΕΣΤΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ 1897.(Σελ.311-317)"